شهر مکه را میتوان اولین شهر ونخستین خاستگاه عالم اسلام دانست. با توجه به موقعیت تاریخی وجغرافیایی مکه میتوان به دلیل انتخاب این شهر به عنوان محل ظهور اسلام پی برد.البته موقعیت آن برای گسترش اسلام مناسب بود.درباره مکه میتوان موارد زیر را مورد ررسی قرار داد:
1-تاربخچه شهر مکه:
بی تردید هنگامی که از تاریخ مکه سخن به میان می آید،باید درپی تریخ کعبه رفت چراکه ظهور مکه ارتباط تنگاتنگی با ظهور کعبه دارد.هنگامی که حضرت آدم به زمین هبوط کرد به فرمان خدا خانه کعبه را بنا نهاد که بعدها حضرت ابراهیم (ع)آنراتجدید بنا کرد.بنابرین میتوان تاریخ ظهور مکه را با تاریخ بشریت برابر دانست.
بعد از طوفان نوح که حیات بشری در این شهر ازبین رفت اولین حلقه زندگانی بشر بعد ازاین حادثه حضرت اسماعیل وهاجر بودند که بعداز آنها قبیله جرهمیان که از یمن به آنجا کوچ کرده بودند در این شهر سکنا گزیدند. بعد از تجدید بنای خانه کعبه توسط حضرت ابراهیم(ع) خداون به او فرمان داد تا مردم را برای زیارت به آنجا بخواند.بعد از آن کمکم شهرت وآوازه مکه وقداست آن در تمام جزیرة العرب حتی فراتر از آن پیچید.
2-موقعیت جغرافیایی شهر مکه:
شهر مکه دزمنطقه حجاز واقع شده(حجازشامل:مکه مدینه یمامه ومتعلقات آنهاست)که در غرب منطقه تهامه ودر غرب جزیرةالعرب است(تهامه فاصله بین کوههای سراة تادریای سرخ است) مکه از سمت شمال به مدینه میرسد، از جنوب نیز به یمن راه می یابد، از شرق به نجد وریاض واز غرب هم به جده .دریای سرخ وصل میشود.
فاصله مکه تا دریای سرخ حدود 80کیلومتر است وارتفاع آن از دریا تقریباً 330متر است.
3- وضعیت شهر مکه:
شهر مکه دارای وضعیت خاصی است.این شهر ازهمه طرف در محاصره کوههای مختلف است. کوههایی که بیشتر سنگی است وهیچگونه گیاهی درآنها نمی روید ونیز هیچ چشمه آبی درآنها یافت نمیشود. این کوهها بهصورت پشت درپشت هم قرار گرفته اند که باعث شده دره های فراوانی در میان آنها بوجود آید.وجود این کوهها باعث گرم وخشک بودن هوای مکه شده اند. ازسوی دیگر سنگستانی بودن کوهها وعدم رویش گیاه درآنها شرایط را برای سیلخیز بودن این منطفه فراهم کرده است،به طوری که برای جلوگیری از این سیلها،سیل بندهای زیادی درطول تاریخ ساخته اند که اولین سیل بند به به دوران خلافت عمر باز میگردد که درسال17 هجری ساخته شده و آثار آن تاامروز هنوز باقی است.
4-آب وهوای مکه:
مکه ازنظر آب وهوا شرایط خاصی دارد.این شهر درمنطقه ای گرم وکم حاصل قرار گرفته که به جز تعداد محدودی درختان خرما وچند نوع علف بیابانی هیچ نوع گیاه دیگری در آنجا دیده نمیشود.
از نظر آب نیز شرایط بسیار سختی برآنجا حاکم است.تنها منبع تأمین آب مردم مکه از بارانهایی است که درفصل زمستان وبهار میبارد که این بارانها گاه آنقدر شید است که در پی اش سیلهای عظیم براه می افتد ویا گاهی حتی تا چهارسال پیاپی هیچگونه اثری از بارندگی نیست.
مکه هوای بسیار گرم وطاقت فرسایی دارد ودر بعضی ایام گرمای هوا تا50 درجه ورطوبت هوا تاحدود 90% میشود که شرایط زندگی را بسیار سخت میکند.
یکی از عواملی که هوای مکه را کمی معتدل میکند بادهایی است که به سمت این شهر می وزد.این بادها به چهار دسته تقسیم میشود:
1-بادهایی که از جهت دریا می وزد(از سمت غرب) که بهترین باد در نزد مردم مکه است.
2-بادهایی که ازسمت شمال می وزد(هواءالشام) که دومین بادهای مورد قبول مردم مکه است.
3- بادهای جنوبی.
4-بادهای شرقی که گرم وسوزاننده است.
5- کوههای مکه:
شهر مکه از نظر جغرافیایی درمیان کوهها قرار گرفته است به صورتی که این شهر ازهر سو به کوه میرسد.
کوههای مکه به دودسته تقسیم میشوند:
1- کوههای دربرگیرنده مکه مثل ابوقبیس،قعیقعان،حندمه و...
2- کوههای بیرون از وادی مکه مثل کوه حرا وثور.
به طورکلی میتوان برای این کوهها سه ویژگی درنظر گرفت:
الف:در آنها هیچگونه آب وچشمه ای یافت منیشود.
ب:به غیر ازدرختچه های خاردار هیچ پوشش گیاهی در آنها وجود ندارد.
ج:به علت سنگستانی بودن قابل بهره برداری کشاورزی نیستند حتی در کوهپایه های آنها.
مهچنین کوههای اطراف مکه دارای دره های فراوان وخاصیت سیل زایی بودن هستند.
6- شعبها(دره ها) در مکه:
در اطراف شهر مکهبه دلیل قرار گرفتن کوهها به صورت پشت درپشت هم رده های فراوانی ایجاد شده است.تعداد این دره هارا حدود 25عدد اعلام کرده اند که بعضی از آنها در تاریخ اسلام نقش داشته اند.از مهمترین این شعبها میتوان به شعب ابیطالب که امروزه به شعب علی معروف است اشاره کرد.همچنین از دیگر شعبها میتوان از شعب بنی عامر،ابی دُبّ،الجوف و... یاد کرد.
7- خصوصیات عمومی خانه های مردم مکه:
شرایط مکانی وجغرافیایی مکه ونیز موقعیت مذهبی واعتقادی مردم آن بر شیوه ساختن خانه های اهالی مکه تأثیرگذار بوده است.
مصالح به کار رفته درخانه های مردم مکه بیشتر ازسنگ بود چرا که ارزانترین وبیشترین مصالح موجود در آن منطقه،سنگ بود که عمدتاً از جنس گرانیتی ورملی وجودداشت.
در مکه به دلیلی متغیر بودن بادها ازچهار جهت اصلی، مردم برای خانه های خود از چهار سو پنجره می گذاشتند تا ازاین بادها برای خنک ساختن منازل خود استفاده کنند.
ازجمله موارد تأثیر اعتقادات مذهبی بر شکل خانه ها می توان به شکل هندسی آنها اشاره کرد. درابتدا مردم برای احترام به کعبه خانه های خودرا به صورت دایره ای می ساختند اما بعد از اینکه فردی به نام حمیدبن زهیر خانهی خود را به صورت مکعب ساخت، در شیوه ساختن خانههای مردم تغییر ایجاد شد واز آن پس دیگران نیز خانههای خود را بهصورت مکعبی ساختند. همچنین در ابتدا مردم برای احترام،منازل خود را هیچگاه بلندتر از کعبه نمیساختند ونیز همیشه خارج ازشهر سکنا داشتند که این رسم نیز بوسیله قُصَی بن کَلاب(جد پیامبر)شکسته شد.
8- ویژگی خاص مکه: شهر مکه از دیرباز به دلیل وجود خانه کعبه مورد توجه مردم به ویژه تجّار قرار داشت علاوه برآن موقعیت جغرافیایی ومحل قرار گرفتن این شهر به گونهای بود که کاروانهای تجاری که از جنوب شبه جزیره عربستان ویمن برای تجارت عازم شام وفلسطین بودند باید از شههر مکه عبور میکردند. به همین دلیل مکه وسعت وپیشرفتگی خاصی پیدا کرد وشاید بتوان گفت یکی از بهترین راههای گسترش اسلام به سایر مناطق همین کاروانهای تجاری بودند که به این شهر میآمدند.
باتشکرازآقای حسین جمالی مقدم
)و پس از جلسات فراوان سه شنبه شب ۱/۲/۸۸به طرف ایستگاه راه آهن حرکت کردیم. فکر کنم هزار بار ما رو شمردن تا بفهمن ما ۴۰ نفریم یا ۴۱ نفر -
باسلام خدمت تمامی دوستان عزیز : به ا طلاع میرسدوبلاگ تخصصی انجمن علمی تاریخ اسلام دانشگاه مذاهب اسلامی تهران در زمینه ی تاریخ و بویژه تاریخ اسلام فعالیت خود را آغاز کرده و بزودی مقالات وتحقیقات علمی خود را ارائه خواهد نمود ِلذا از کلیه اساتید و دوستانی که در این زمینه مایل به همکاری میباشند دعوت مینماید با ارائه ی تحقیقات خود در زمینه ی تاریخ مارا یاری نمایند.